پیام خانواده: شاید تاریخچه سازمانی برای میراث فرهنگی را باید ایجاد موزه‌ای در ارگ سلطنتی دانست که ناصرالدین شاه به تأثیر از فرنگ آن را در ارگ سلطنتی تشکیل داد. هر چند که جذابیتی برای او نداشت اما بعدها دستور داد تا در باغ گلستان مکانی برای آن بسازند. این ساختمان بعدها تالار سلام نام گرفت که بخش عمده‌ای از آثارش در زمان پهلوی اول به خزانه بانک ملی منتقل شد. در زمان مظفرالدین شاه و دوره مشروطیت قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه شکل گرفت که زیر نظر آن اداره‌ای به نام عتیقات ایجاد شد. بعدها در ساختمان قدیمی اداره معارف موزه شکل گرفت. سال‌ها گذشت تا درباره آثار تاریخی به صورت جدی تر پرداخته شد و برای آن قوانینی وضع کردند و اداره‌های مختلفی مثل دفتر آثار تاریخی، مرکز باستان شناسی و … ایجاد شد. پس از انقلاب اسلامی هم، میراث فرهنگی به زیر مجموعه وزارت فرهنگ رفت. تا اینکه در سال ۶۴ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی شکل گرفت.
در سال ۸۲ مجلس شورای اسلامی، سازمان‌های میراث فرهنگی و ایرانگردی را از وزارت ارشاد جدا و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را زیر نظر رئیس جمهور تشکیل داد. در سال ۸۵ نیز سازمان صنایع دستی از وزارت صنایع و معادن جدا و به سازمان میراث فرهنگی الحاق شد. تا سال ۹۸ که با طرح مجلس این سازمان به وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری تبدیل شد.
در این مدت افراد مختلفی به سازمان میراث فرهنگی رفت و آمد داشتند برخی آن را سرپا نگه داشتند و برخی به زمین زدند. تعدادی از رؤسا آن را به حیاط خلوت تبدیل کرده و برخی دیگر دلسوزانه آن را اداره کردند.
بررسی کارنامه هر یک از مدیران گذشته این سازمان نشان می‌دهد که چه بر سر سازمانی که قرار بود کار حفاظت از میراث فرهنگی توسعه گردشگری و حمایت از صنایع دستی را انجام دهد، آمد. شاید بررسی این کارنامه و گذشته، افقی برای انتخاب وزیر دوم این وزارتخانه جوان باشد.
مهدی حجت را می‌توان مؤسس سازمان میراث فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی دانست.
او از معماران ایرانی است که کارشناسی ارشد معماری از دانشگاه تهران و دکترای حفاظت از بناهای تاریخی از دانشگاه یورگ انگلستان دارد. حجت در واقع پایه گذار بسیاری از قوانین و اتفاقات اولیه این سازمان است.
نمونه‌ای از فعالیت‌های او را می‌توان به جلوگیری از تخریب بسیاری از آثار تاریخی و حراج آثار کاخ‌های تهران در زمان انقلاب دانست.
حجت از سال ۱۳۶۶ تا ۷۰ ریاست این سازمان را برعهده داشت تا اینکه در سال ۹۲ به دعوت محمدعلی نجفی به عنوان قائم مقام و معاون میراث فرهنگی دوباره به این سازمان برگشت. اما با رفتن نجفی او هم در این سازمان نماند.
اکبر حاج ابراهیم زرگر در گزارشی که آن را به مجله اثر داده بود، درباره اقدامات و چشم‌انداز میراث فرهنگی توضیحاتی داده و نوشته بود که از جمله اقدامات سودمندی در سازمان بررسی و تدوین اهداف و خط مشی‌های اساسی بخش میراث فرهنگی طی برنامه ۵ ساله دوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی ایران است همچنین وی تاکید بر پژوهش، حفظ و احیا، معرفی و آموزش داشت.
وی در جای دیگری از این مطلب که به چشم‌انداز میراث فرهنگی و نقاط قوت و ضعف آن پرداخته اشاره کرده که در دو سال اخیر ۱۷۵ نفر از فارغ‌التحصیلان مرکز آموزش عالی سازمان که دوره کاردانی را گذرانده‌اند فراهم آمد. اگرچه معضلات اداری و استخدامی آنها زندگی را بر این جوان‌ها در آغاز کار و بر مسئولان سازمان در پایان کار تلخ کرد ولی برای جمع از آنها راه فرجی حاصل شد. جذب این نیروهای جوان مؤثر خواهد بود.
سراج‌الدین کازرونی نیز بعد از زرگر به سازمان میراث فرهنگی رفت. او وزیر مسکن و شهرسازی ایران در سال‌های ۶۳ تا ۷۲ بود. وی پس از آن به مدت ۴ سال ریاست سازمان میراث فرهنگی را به عهده گرفت.
ماجرای برج جهان نما
طرح کالبدی ملی، تهیه و تصویب اولین طرح منطقه‌ای و شهری، طرح ۱۹ شهر جدید، تعیین نقشه شهرها و توزیع فعالیت‌های عمده در سطح کشور، توجه ویژه به ارتقای کیفیت معماری، فعال‌سازی قانون زمین شهری، تعیین اصفهان، شیراز، تبریز، کرمان و همدان به عنوان شهرهای فرهنگی و تاریخی، تدوین و تصویب مقررات ملی ساختمانی ایران، راه‌اندازی شهرک‌ها و ساختمان‌های نیمه‌تمام و پایه‌گذاری پارک فناوری پردیس، برخی اقدامات کازرونی در دوران خدمتش بود.
در این دوره بود که واقعه برج جهان نما در اصفهان رخ داد. عبور راه آهن از محوطه تپه حصار نیز در همین دوره بود. اتفاقی که در زمان شاه قرار بود بیفتد اما سازمان ملی حفاظت اجازه نداده بود. اما این بار راه آهن خط خود را از وسط تپه هفت هزار ساله عبور داد.
اولین رئیس سازمان
سید محمد بهشتی ۱۳۷۶ الی ۱۳۸۳ اولین رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است که در سال‌های پایانی ریاستش در سازمان میراث فرهنگی به ادغام با گردشگری رسید و در تمام این سال‌ها به هر شکلی ارتباط خود را با این سازمان حفظ کرد.
در دوره بهشتی بود که توجه به میراث فرهنگی و گردشگری در رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفت چون تا قبل از آن اخبار مربوط به میراث فرهنگی جایگاهی جز در صفحه حوادث رسانه‌ها نداشت. اما در دوره او حتی خبرگزاری تخصصی برای موضوع میراث فرهنگی شکل گرفت.
اتفاقات دوره بهشتی کم نبود. ایجاد نهضت ثبت آثار و بناهای تاریخی به عنوان امر مقدم و ضروری در حفاظت از آثار و ابنیه تاریخی، حفظ مدیران و نیروهای متخصص سازمان در طول هفت سال مدیریت بر سازمان و تربیت نسل جدیدی از مدیران سازمان برگزاری نمایشگاه‌های خارجی موزه ملی ایران در کشورهای اروپایی و آمریکایی با عنوان تمدن هشت هزارساله بخشی از اقدامات او بود.
اما در این دوره اخبار حاشیه‌ای هم کم نبود. مثل ماجرای کشف مردان نمکی در زنجان، پرونده نقش جهان، سد سیوند و احتمال آب گرفتگی آثار هخامنشی، شاهزاده هخامنشی و حکایت کشف آن در رسانه‌ها، زلزله بم و تلاش‌های سازمان برای ثبت در فهرست میراث جهانی و پی بردن به نقش یکی از مدیران قبلی موزه ملی در سرقت و فروش لوح منحصربفرد داریوش.
حسین مرعشی رئیس بعدی بود که از سال ۸۳ تا ۸۴ بر صندلی این سازمان نشست او بیشتر در حوزه توسعه گردشگری متمرکز بود. او موفق شد تکانی به بودجه این سازمان بدهد.
مرعشی کسی است که هر بار وقتی گمانه زنی درباره انتخاب رئیس سازمان میراث فرهنگی بوجود می‌آمد نام او بر سر زبان‌ها می‌افتاد ولی او یک بار اعلام کرد که دیگر به این سازمان برنمی گردد.
در سومین ماه که شاهد شکل گیری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بودیم، طی گزارشی به رئیس جمهور وقت اعلام کردم که دو مأموریت کاملاً متفاوت میراث فرهنگی و گردشگری در یک سازمان نمی‌گنجد. در آن زمان متوجه این نقص شدم و آن را به رئیس جمهور اعلام کردم اما در طول ۱۴ ماه فعالیتم در این سازمان، فرصتی برای اصلاح نبود.
حواشی سیاسی برای یک سازمان فرهنگی
حاشیه‌ها و سیاسی شدن سازمان میراث فرهنگی درست از زمان ریاست اسفندیار رحیم مشایی در این سازمان آغاز شد آنجا که نظریات عجیب و غریبی درباره دوستی با مردم اسرائیل و نظریات دیگر می‌داد. او از سال ۸۴ تا ۸۸ در این سازمان مشغول به کار بود. دوره او سازمان رضایت داد که وزارت نیرو سد سیوند را آبگیری کند. در سال ۸۷ کتیبه هخامنشی خارک توسط برخی از افراد ناشناس با شیء نوک تیز تخریب شد. این کتیبه سندی بر نام خلیج فارس بود. در این دوره همکاری نزدیکی با شرکت توسعه جهانگردی شگل گرفت. سرقت نسخه رونوشت از کتاب قانون ابوعلی سینا، ساخت مترو در زیر چهارباغ اصفهان، از جمله اتفاقات دیگری بود که در دوره مشایی رخ داد. حضور او در مجلس رقصی در ترکیه نیز از حاشیه‌های دوره ریاست اوست.
اظهارنظرهای مشایی خشم بسیاری از افراد جامعه و روحانیون را نسبت به رئیس سازمان میراث فرهنگی برانگیخت و این سازمان را دچار حاشیه کرداظهارنظرهای او خشم بسیاری از افراد جامعه و روحانیون را نسبت به رئیس سازمان میراث فرهنگی برانگیخت به سبب آن این سازمان نیز دچار حواشی شد. مشایی در مدتی که ریاست سازمان را بر عهده داشت گفته بود که می‌خواهد هر ۲۵ کیلومتر در کشور یک سرویس بهداشتی بین راهی بسازد.
پس از او قائم مقام مشایی یعنی حمید بقایی نیز تیر خلاص را به این سازمان زد. او با طرح انتقال سازمان و پژوهشگاه میراث فرهنگی به استان‌های اصفهان و فارس عملاً این سازمان را با حواشی زیادی مواجه کرد. در این نقل و انتقالات بسیاری از اسناد سازمان میراث فرهنگی و کتاب‌ها از بین رفت.
بقایی در سال‌های ۸۴ تا ۸۸ قائم مقام این سازمان بود و تا سال ۹۰ به عنوان رئیس سازمان فعالیت کرد. پس از آن نیز با حفظ سمت معاون اجرایی و سرپرست نهاد ریاست جمهوری بود.
هیأت مدیره «جامعه باستان‌شناسی ایران» در بیانیه‌ای از قوه قضائیه خواسته است تا عملکرد حمید بقایی را در دوره ریاستش بر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بررسی کند.
روح الله احمدزاده کرمانی نیز از حلقه مدیران احمدی نژاد بود که در سال ۹۰ تنها به مدت ۸ ماه ریاست کرد. او در این مدت تغییراتی در مدیران انجام داد ولی نتوانست کاری از پیش ببرد. در واقع وی به دلیل فشارهایی که به دولت احمدی نژاد بر سر انفصال از خدمت بقایی به وجود آمد به این سمت منصوب شد.
سید حسن موسوی هم که معاون سرمایه گذاری میراث فرهنگی و گردشگری و مشاور مشایی در مرکز جهانی بود تا پیش از روی کار آمدن دولت احمدی نژاد از حامیان هاشمی رفسنجانی بوده و بعد از دولت نهم به طیف مشایی پیوست.
پدر علم گردشگری!
محمد شریف ملک زاده نیز که یک سال به عنوان رئیس سازمان میراث فرهنگی منصوب شد قبلاً به عنوان معاون گردشگری فعالیت می‌کرد او خود را مخترع تورهای با علایق ویژه دانست و نظریات مختلفی از باب گردشگری داشت. در دوره او کاروان شتر و گوسفندها در خیابان ولیعصر به راه افتاد تا جشنواره گردشگری به مردم معرفی شود.
او نشان ملی خدمت و نشان ملی شیخ بهایی را دریافت کرد و خود را پدر علم نوین مدیریت گردشگری جهان دانست عناوینی که بحث‌های حاشیه‌ای پیرامون آن کم نیست!
انتصاب محمدعلی نجفی نیز به عنوان رئیس سازمان میراث فرهنگی تنها ۴ ماه طول کشید او از مشاوران سابق سازمان و بنیانگذاران دعوت به همکاری کرد. او کسی بود که نتوانست از مجلس برای وزارت آموزش و پرورش رأی بیاورد به همین دلیل به سازمان میراث فرهنگی رفت. در دوره او بود که شیردال به عنوان اثر تاریخی تقلبی از سوی آمریکا به ایران هدیه داده شد! پس از آن در سال ۹۸ محاکمه او برای قتل همسرش حواشی زیادی برای این مدیر فرهنگی رقم خورد.
سلطانی فر هم دومین وزیری بود که نتوانست از مجلس رأی اعتماد بیاورد بنابراین به ناچار به سازمان میراث فرهنگی رفت
مسعود سلطانی فر هم از آن دسته مدیرانی بود که نتوانست از مجلس رأی اعتماد برای وزارت ورزش بگیرد به همین دلیل راهی سازمان میراث فرهنگی شد. او سیاست‌هایی داشت که مجدانه دنبال اجرای آنها بود از جمله ساخت هتل‌های ۵ ستاره با سرمایه گذاران خارجی به نحوی که وعده ساخت ۴۰۰ هتل چهار و پنج ستاره را تا پایان دوره دوم ریاست جمهوری روحانی داد. او تا آبان سال ۹۵ روی صندلی ریاست سازمان میراث فرهنگی نشست تا آنکه این بار به وزارت ورزش راه پیدا کرد.
تنها رئیس زن سازمان
زهرا احمدی‌پور به عنوان اولین رئیس زن سازمان میراث فرهنگی و در حالی که بحث منصوب کردن زنان در کابینه بالا گرفته بود، به عنوان یازدهمین رئیس سازمان میراث فرهنگی منصوب شد. احمدی پور، دانش آموخته و استاد تمام رشته جغرافیای سیاسی در دانشگاه تربیت مدرس تهران است. در دوره ریاست ۹ ماهه او تنها اتفاقی که نیفتاد، حاشیه سازی برای این سازمان بود.
پس از او علی اصغر مونسان تا کنون این سمت را به عهده گرفته است کسی که قرار بود وقتی از کیش به تهران می‌آید کسی را سوار اتوبوس مدیریتش نکند اما این اتفاق نیفتاد و بیشترین مدیران وی از سازمان منطقه آزاد کیش منصوب شدند.
در دوره او برخی از آثار تاریخی از جمله الواح هخامنشی و سر سرباز هخامنشی به ایران آمد البته حواشی نیز داشت مانند افتتاح یک تالار لاکچری عروسی در استان البرز.
حالا قرار است وزیر دوم میراث فرهنگی انتخاب شود کسی که در تمام این سال‌ها کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری توقع داشته‌اند فردی مدیر و متخصص باشد و این سازمان یا وزارتخانه فعلی را از حاشیه‌ها دور کند. باید دید کابینه آیت الله رئیسی چه کسی را بر مسند این وزارتخانه می‌نشاند کسی که قادر به کشیدن این کشتی به گل نشسته خواهد بود و یا کسی که از اول تمام این مسیر را باید طی کند تا حداقل با فعالیت‌های این وزارتخانه آشنا شود!